SCHIERMONNIKOOG – Als laatste gemeente in Nederland werd Schiermonnikoog bevrijd, op 11 juni, terwijl Zuid-Limburg al in september 1944 was bevrijd. De bezetters en de bevrijders lieten de Waddeneilanden links liggen, vandaar. Ze hadden in hun confrontatie belangrijker zaken aan hun hoofd. Maar er was op Schier nog een reden dat het zo lang duurde. Medio april kwam een groep van 126 Duitsers en Nederlandse trawanten naar het eiland omdat hen vanwege de Canadezen de vlucht naar Duitsland werd belet. Daarom kozen ze de omgekeerde richting en gingen ze vanuit Zoutkamp het Wad op om aan te landen op Schier. Ze zaten in het beruchte Scholtenhuis in Groningen waar martelingen plaatsvonden. De meest misdadige Duitsers had je daar, zoals Robert Lehnhoff, een beul van de ergste soort, en Ernst Knorr, de moordenaar van verzetsheldin Esmée van Eeghen uit Leeuwarden. Maar de noorderlingen die met hen mee heulden waren nog groter uitschot. Wat te denken van Oomke Bouman die de zoon van Ferdinand Domela Nieuwenhuis executeerde, of Piet Schaap die in Bakkeveen tien verzetsmensen doodschoot en Piet Faber die verzetsman Krijn van der Helm vermoordde. Abraham Kaper zat er ook. Voor de oorlog was hij godsdienstleraar en hij ontpopte zich als een van de meest wrede Jodenhaters.
Zelfs bij de 600 Duitse Wehrmachtsoldaten die al de hele oorlog op Schier in ‘Schleidorp’ woonden (een complex van bunkers, luchtafweergeschut en de radarantenne Wasserman), was dit tuig van de richel niet welkom. De groep SS’ers, SD’ers en NSB’ers zocht hun toevlucht tot de geïsoleerd liggende Kooiplaats (daterend van 1861) op de oostpunt van het eiland. De familie Talsma moest binnen twee uren vertrekken. Pas acht weken later kon het gezin terugkeren naar de boerderij met eendenkooi.
‘De Duitsers waren nog fatsoenlijk. In de oorlog hadden we geen last van ze en voor hen was het hier net vakantie. Wij speelden met ze en we kregen snoepjes. Maar die groep bestond uit criminelen en de hardvochtigste waren landgenoten. Het waren rotzakken met doodskoppen op hun hoofddeksels,’ bromt Theun Talsma (83), een van de vijf broers die opgroeiden op de Kooiplaats. Hij en jongste broer Auke zijn de enigen die nog leven. De twee werden geïnterviewd op 11 juni toen Omrop Fryslân een tv-uitzending maakte die gepresenteerd werd door Karen Bies.
Schiermonnikoog en ook de andere Waddeneilanden waren voor de Duitse bezetter belangrijk. Ze waren immers onderdeel van de Atlantikwall, de massieve verdedigingslinie van Spanje tot Noorwegen die moest voorkomen dat geallieerden aan land kwamen. Schier lag bovendien op de vliegroute van Britse bommenwerpers op weg naar de oorlogsindustrie in Bremen waar de U-boten werden gebouwd en even verderop in Peenemünde waar onder leiding van de raketgeleerde Wernher von Braun (die later in Amerika de eerste Maanlanding mogelijk maakte) de gevreesde VI en VII werden ontwikkeld. Dat werd daar te link en toen werd dat verhuisd naar centraal Duitsland in een enorm ondergronds complex. Veel Lancaster-toestellen werden uit de lucht geschoten of er werd op ze gejaagd door Duitse jachtvliegers die opstegen vanaf de Fliegerhorst in Leeuwarden. Om de vijandige toestellen te onderscheppen werd op Schier de grote Wasserman-radarantenne gebouwd. Die bleef er tot in de jaren zestig staan.
Gesneuvelden die werden gevonden kregen een rustplaats op Vredenhof, een begraafplaats buiten het dorp omdat de plaatselijke bevolking bang was dat door de lijken grondwater besmet zou raken en ziektes zouden ontstaan. Wyb Jan Groendijk heeft van veel stoffelijke overschotten de identiteit achterhaald waardoor Vredenhof een gezicht heeft gekregen, zoals dat van Ernest Matthews (20) die in 1941 tweemaal op een dag neerstortte. Eerst in zijn eigen toestel welke crash hij overleefde en daarna in een Duits watervliegtuig dat op het Wad over de kop sloeg. De Duitse bemanning overleefde het vanwege hun goede conditie en in hun speciale pakken, maar Matthews was al onderkoeld en bezweek. Er liggen een kleine honderd oorlogsslachtoffers van acht nationaliteiten op Vredenhof.
Tijdens de uitzending werd ook verteld over het burgemeestersechtpaar Hendrik Willem van den Berg en zijn vrouw dat door een bom op hun huis om het leven kwam. De Duitsers wezen een opvolger aan en dat werd de NSB’er Simon Perdok die evenzogoed voorkwam dat eilanders tewerk werden gesteld. Twee Joodse onderduikmeisjes die bij iedereen bekend waren werden door hem en de Duitsers ongemoeid gelaten!
De Canadezen zagen geen noodzaak Schier te bevrijden en het was Herman Kloppenburg uit Winschoten die het huzarenstukje uithaalde om de groep naar de wal te krijgen. De Duitsers wilden namelijk geen geleide van Nederlanders. Kloppenburg regelde in Den Helder een uniform van een Canadees en onder zijn aanvoering raakte Schier verlost van zijn bezetter.
