BAKHUIZEN – Een klein bericht in het Nieuwsblad voor Friesland van 20 februari 1915 leidt in augustus 2021 tot een bijzondere vondst in Bakhuizen: grote muurschilderingen, gemaakt door Belgische militairen tijdens hun gedwongen verblijf in Gaasterland tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Momenteel schrijft Eerste Wereldoorlog-kenner Kees Bangma, medeauteur van Ver van het front? Friesland en de Friezen in de Eerste Wereldoorlog, in nauwe samenwerking met leden van het Histoarysk Wurkferbân Gaasterlân (HWG), een boek over de geschiedenis van het interneringskamp voor Belgische militairen in Gaasterland.
Bij zijn onderzoek stuitte Bangma ruim een jaar geleden op een krantenberichtje uit 1915 waarin is geschreven dat geïnterneerde Belgische militairen muurschilderingen hebben gemaakt in de oude katholieke kerk en in het café van Bleeker aan de Havenstraat in Bakhuizen: ‘Deze schilderingen zijn zeer mooi en hebben meest altijd betrekking op den oorlog.’
Over het bestaan van deze schilderingen is bij navraag in het dorp niets meer bekend of zichtbaar. De oude katholieke kerk is gesloopt in 1919. Het pand waar in 1915 café Bleeker is gevestigd, is in de loop der jaren verbouwd tot winkel. Van het bestaan van de muurschilderingen weet niemand. Totdat het pand recent een nieuwe eigenaar kreeg die het wil gaan verbouwen. Henk de Kroon van de werkgroep Bakhuizen van HWG herinnert zich de informatie over de mogelijke muurschilderingen. Enkele leden van de werkgroep gaan met toestemming van de nieuwe eigenaar voorzichtig aan de slag in de ruimte waar vroeger de gelagkamer was gevestigd. Laag voor laag werd behoedzaam het behang van de wand gepeuterd. En tot hun grote verrassing vinden ze inderdaad een viertal muurschilderingen met oorlogstaferelen.
Drie panelen hebben de afmetingen 0.75 m x 2,5 m. Twee daarvan zitten op een buitenmuur en zijn behoorlijk aangetast door het vocht. Ze bevatten voorstellingen van een officier, een straatje ergens in het buitenland met daarboven een vliegtuigje en een landschap waarvan alleen een boom duidelijk zichtbaar is. Pronkstuk is de vierde muurschildering van 5.00 m bij 2.50 m. Daarop is te zien hoe Belgische en Franse militairen met Duitse militairen in gevecht zijn. Dit paneel is hier en daar beschadigd door boorgaten. Het is nog niet gelukt te achterhalen wie de maker is of de makers zijn van de verschillende panelen.
Het Histoarysk Wurkferbân Gaasterlân heeft tijdens de open monumentendagen geïnteresseerden de gelegenheid gegeven om de schilderingen met eigen ogen te bekijken. Mogelijk is dit een eenmalige gelegenheid, omdat nog niet helder is of de schilderingen ook in de toekomst zichtbaar zullen blijven. De vondst sluit naadloos aan bij het thema van de open monumentendagen 2021, namelijk ‘inclusie’. De landelijke organisatie hanteert daarbij de slogan ‘Mijn monument is jouw monument’. Een vrije vertaling van Mi casa es su casa, waarbij gastvrijheid en openheid centraal staan. En als de vondst in Bakhuizen iets symboliseert dan is het wel de gastvrijheid die de Belgen tijdens de Eerste Wereldoorlog in Gaasterland kregen.
Enthousiaste reacties
De ontdekking van de muurschilderingen leidt tot opgetogen reacties onder Nederlandse en Belgische deskundigen. Een medewerker van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed spreekt van een afbeelding met ‘grote visuele zeggingskracht van een aangrijpend tafereel’. Ook in Vlaanderen baart de vondst opzien onder historici. De ontdekkers hebben inmiddels contact gelegd met het In Flanders Fields Museum in Ieper. Dit museum annex kenniscentrum is in België toonaangevend als het gaat om het vastleggen van de gebeurtenissen in de periode 1914-1918. Het museum noemt de muurschilderingen ‘opmerkelijk’ en bepleit het behoud ervan. Onze Zuiderburen hebben in het algemeen grote belangstelling voor hun Eerste Wereldoorlog-verleden, omdat het land zwaar heeft geleden onder de oorlog en er talloze doden zijn gevallen.
Momenteel overleggen De Kroon en Bangma met de Nederlandse en Vlaamse experts over wat er verder kan gebeuren met de aangetroffen schilderingen. Daarbij is ook contact gezocht met het gemeentebestuur van de gemeente De Fryske Marren. Uiteraard zullen de vondsten goed gedocumenteerd worden. Ook onderzoeken De Kroon en Bangma de optie om de muurschilderingen te verplaatsen, zodat deze ook in de toekomst zichtbaar blijven. Of dat technisch en financieel haalbaar is, moet de komende maanden duidelijk worden.
Neutraal
Tijdens de Eerste Wereldoorlog is Nederland neutraal. Dat betekent dat alle buitenlandse militairen, die op Nederlands grondgebied komen, moeten worden opgesloten. In Gaasterland komt een interneringskamp waar gedurende een aantal jaren ruim 2.200 Belgische militairen op verschillende locaties verblijven. In de periode van oktober 1914 tot december 1915 zijn ongeveer zeshonderd Belgen in Bakhuizen ondergebracht. Een deel verblijft in het oude katholieke kerkgebouw, dat in 1914 op de nominatie staat om te worden gesloopt. Anderen zijn bij particulieren en in boerenschuren in en rond het dorp ingekwartierd. Vermoedelijk vindt een aantal Belgische officieren onderdak in het logement van Bleeker, waarin de muurschilderingen zijn gevonden.
