LEEUWARDEN – In de Top 500 Nederlandse bedrijven (naar omzet) staan 18 ondernemingen met een Friese link, achtergrond of historie; in onze provincie opgericht en/of gevestigd, een belangrijke voorloper in Friesland kent of een wezenlijk bedrijfsonderdeel hier heeft. Tussen haakjes omzet in miljoenen euro’s, winst en werknemers.
3 – Aegon (53.423 – 1.979 – 22.271).
Aegon (AGO, Avéro, Achmea), recent ingelijfd door concullega ASR, vindt zijn oorsprong in Achlum waar op initiatief van Ulbe Piers Draisma in 1811 een groep boeren een verzekeringscoöperatie stichtte. Het 200-jarig bestaan werd gevierd in aanwezigheid van oud-president van Amerika Bill Clinton).
17 – FrieslandCampina (11.501 – 909 – 22.038).
FrieslandCampina heeft als stambedrijf de topcoöperatie CCF in Leeuwarden (Coöperatieve Condens Friesland) van 1913. Belangrijke vestigingen staan in Leeuwarden, Workum, Dronrijp en Wolvega.
28 – JDE Peet’s Douwe Egberts (7.001 – 982 – 19.566)
Douwe Egberts (koffie, thee, rookwaren) is in 1753 in Joure begonnen door de in Idskenhuizen geboren Egbert Douwes (1723-1802) en zijn vrouw Akke Thijsses. Daar en in Utrecht staan de twee fabrieken van het inmiddels Duitse moederconcern.
65 – Oranjewoud (2.300 – 0 – 8.000).
Het Friese ingenieursbureau, in 1951 opgericht door de broers Jan en Freek Bosma, werd in 2005 gekocht door Gerard Sanderink die begin 2021 al was teruggetreden en recent op last van de rechter bij zijn eigen bedrijf moest vertrekken. Hij voegde Strukton (infra) en Antea toe aan zijn concern.
69 – Royal A-ware (2.205 – 69 – 3.459).
Kaasmakerij van Jan Anker die in Heerenveen een gloednieuwe zuivelfabriek neerzette.
99 – Accell (1.377 – 91 – 3.495).
De fietsenfabrikant heeft in Heerenveen nog steeds de belangrijkste vestiging op de plek waar ooit Batavus van de familie Gaastra begon.
109 – Van Wijnen (1.204 – 30 – 1.971).
Het bouwbedrijf is grootgemaakt door de gebroeders Klaas en Freerk de Leeuw die het aannemersbedrijfje van hun vader Evert in Tynje uitbouwden tot de best renderende onderneming in hun branche. Ze namen in de jaren 80 Jellema in Franeker over en als De Leeuw Jellema was het een belangrijke tak binnen Van Wijnen aan wie Klaas de Leeuw het bedrijf had verkocht en later dit landelijk concern in zijn geheel terugkocht. Twee jaar geleden deed hij samen met medeaandeelhouder Rabobank zijn laatste aandelen over aan HAL Investments (Holland Amerika Lijn) van de steenrijke familie Van der Vorm, na Brenninkmeijer (C&A) de rijkste dynastie van Nederland met een vermogen van € 9 miljard. Van Wijnen heeft een belangrijke vestiging in Gorredijk (hoofdzetel van Van Wijnen Noord), jarenlang de grootste winstmaker van het bedrijf.
155 – Lamb-Weston/Meijer (800 – 0 – 1.500).
Dit aardappelverwerkingsbedrijf (Breda) dat in 1920 is opgericht door de Zeeuwse familie Meijer en al decennia Amerikaans is, is sterk geworteld in de Friese klei. In Oosterbierum heeft het sedert 1983 een belangrijke patatfabriek waarvoor de Friese kleiaardappel het grondstofproduct is.
203 – Wagenborg (533 – -21 – 2.509).
Groninger rederij/scheepsbouwer/kraanbedrijf van Rob Wagenborg en diens zwager Egbert Vuursteen, beide zeer vermogend, heeft in Lauwersoog, Holwerd en op Ameland vestigingen van waaruit de veerdiensttak wordt geleid, door directeur Ger van Langen.
240 – Poiesz Supermarkten (425 – 14 – 2.325).
Bijna 100 jaar geleden (op 19 april 1923) begonnen Lodewijk Poiesz en zijn vrouw Wietske aan de Havenstraat in Sneek een groentewinkeltje, dat uitgroeide tot een van de grootste nog zelfstandige supermarktketen in ons land. Het concern staat onder leiding van Piet Smit, zoon van de aangetrouwde 3e-generatie Anton Smit die in 1986 directeur werd en die nu het vastgoed beheert. Piets zus Jellien Posthuma-Smit zit ook in de directie. Poiesz heeft 70 winkels in het noorden en het oosten van het land.
254 – Vitens (396 – 4 – 177).
Waterleidingbedrijf dat het provinciale Friese waterleidingbedrijf (later Nuon Water) als belangrijke voorloper heeft. In Noordbergum en Spannenburg zijn twee waterwingebieden.
270 – HZPC (364 – 3 – 373).
Deze aardappelhandel, gevestigd in Joure, is een fusiebedrijf tussen de aardappelcoöperatie ZPC in Metslawier en Hettema in Emmeloord.
275 – Faber (360 – 14 – 511).
Van oorsprong Fries familiebedrijf (Halbertsma in Grouw, sinds 1891), later gefuseerd met Faber in Assen, dat na de oorlog met de komst van de vorkheftruck pallets ging maken. Er zijn geen vestigingen meer in Friesland. Het oude complex in Grouw ligt braak en wacht op ontwikkeling.
386 – Smeding (227 – 2 – 584).
In Sint Annaparochie gewortelde groente- en fruitonderneming, de grootste leverancier in Nederland in deze markt, die in 1934 door Rients Smeding werd opgericht, naar Wommels werd verhuisd en is voortgezet door zijn kinderen van wie Oepke een eigen weg insloeg. Samen met zijn vrouw Liesje kocht hij een zaak in Harlingen. Oepke’s zonen Rieny en Sybo traden in zijn voetsporen. Zij zijn inmiddels uit het bedrijf, dat nu door de jongste, Sjaak, wordt gerund. In 2001 nam Sligro, dat eerder horecagroothandel Van der Velde in Bakkeveen overnam, een aandeel in Smeding dat daardoor een sterke basis verkreeg en kon doorgroeien.
416 – Suit Supply (205 – 4 – 416).
Internationale pakkenketen opgericht door Fokke de Jong uit Damwoude. Hij liet in Amsterdam een nieuw kantoor bouwen dat is ontworpen door de jonge Deense sterarchitect Bjarke Ingels.
430 – Bouwgroep Dijkstra Draisma (195 – 35 – 245).
Sterk renderend bouwbedrijf (Dokkum, Bolsward) dat door enig aandeelhouder Biense Dijkstra wordt geleid. Broer Jan trok zich enkele jaren geleden terug.
450 – Friso Bouwgroep (174 – 19 – 419).
Een van de grote vier onder de Friese bouwbedrijven, de vierde is Jorritsma in Bolsward (Hans Jorritsmaverkocht dit jaar een groot pakket aandelen en trad uit de directie). Het Sneker bedrijf, dat in alle disciplines uitblinkt, staat onder leiding van eigenaar/directeur Henk Dedden.
452 – CRV (174 – 1 – 1.334)
Stiersperma-organisatie voortgekomen uit de coöperatieve Friese KI-verenigingen (kunstmatige inseminatie).
