In 1947 voerde de provinsje Fryslân een nieuw prijzenstelsel in met een Dr. Joast Hiddes Halbertsma-priis voor een beste wetenschappelijke prestatie. Dat is 75 jaar geleden.
Ruim 200 jaar geleden gaf dezelfde Dr. J.H. Halbertsma in eigen beheer een klein boekje uit met stukjes van zijn broer Eeltsje en hemzelf. Ze bedachten er zelf een schrijver bij, de overleden manke kleermaker Gabe Skroar. Zo waren ze wat vrijer om te schrijven – hoewel het nog geregeld gebeurde dat een uitgever van oppositioneel of kritisch werk door de rechter werd veroordeeld.
Dit boekje zou uitgroeien tot de vermaarde ‘Rimen en Teltsjes’, waarvan de meniste predikant Dr. Joost tot zijn dood in 1869 de eindredactie voor zijn rekening nam.
Hij was een harde werker, die overal verstand van had. De Friezen en Fryslân had hij in het verre Deventer lief. In een poging om net zo populair te worden als broer Eeltsje, wat hem nooit gelukt is, schreef hij een paar schandalige stukken. Eén daarvan ging over een Perzische slavenjongen die, opgegroeid in de woestijn, erg bang was op zee. Daarvan werd hij ‘genezen’ door hem twintig keer bijna te laten verdrinken door een paar flinke zeelui. ‘Waterboarding’ heet dat tegenwoordig. Daarna zat hij als een zielig vogeltje in de kombuis van het slingerende schip, wetend dat dit altijd nog veiliger was dan de zee zelf. De helden!
Een ander gedicht van hem gaat over een moorse slavin Almansa, die de kruisvaarder Hidde als beloning krijgt nadat hij een legertje islamieten in de pan heeft gehakt. ‘Hidde brûkte har foar faam / En hja tsjinne ‘im as in laam.’ Drie keer raden wat Hidde met haar uitspookte.
Toen hij haar tenslotte van de koning moest vrijlaten, wilde hij niet met haar trouwen – terwijl zij toch liever een fiere Fries had dan die valse Spanjaarden. Daarom ging ze maar in een (christelijk) klooster.
Dit moet geschreven zijn en (her)uitgegeven nadat de slavenhandel al lang verboden was (Engeland 1808, Nederland 1814) en de slavenhouderij ondanks fel verzet van plantageboeren een tijdje later. Tegenwoordig bieden bestuurders er excuses voor aan, wat terecht is. Het leek nergens op.
Ook Gabe Skroar (Eeltsje Halbertsma?) vindt dat dat niet kan. Hij schrijft over mensen die van binnen zwarter zijn dan negers van buiten: ‘Dy har [d.i. de slaven] op de boelguodstafel sette en dy har ferkeapje as âld húsrie en âlders en bern fan elkoar skiede. Dy har mei swipen slane op it neakende lichem dat it bloed ‘er útrint.’
Zo corrigeert Gabe J.H.H., zoals hij in de laatste uitgave van de ‘Rimen & Teltsjes’ wordt aangeduid.
De provincie Fryslân zou dit ook moeten doen. Vervang de Dr. Joast Hiddes Halbertsma-Priis nog dit jaar door de Sint Titus Brandsma-priis, Sietske Poepjes. Ook hij was een doctor, en iemand waar we nog wel een paar jaar trots op kunnen zijn, omdat hij in 1942 door de nazi’s in Dachau is vermoord. Het is ook mooi voor onze CdK van Roomse huize Arno Brok, dat we een verse eigen heilige vereren. En geen man van ‘geveltsjefrysk’, maar een echte strijder voor het Roomsk Frysk Boun.
